Od strony południowej oprócz baszty widzimy innego rodzaju przybudowę, mało ponad mur wzniesioną, jest to jakby dom parterowy, przystawiony na wysokim podmurowaniu do zewnętrznej strony muru. W okolicy kościoła parafialnego zmienia się postać muru. Dochodzi on tu do dużego budynku z wielkimi oknami, attyką zazębioną u góry i wysoką okrągłą basztą w narożniku; Odtąd mur o połowę niższy zatacza mały luk, po czym od niewielkiej baszty okrągłej załamuje sie ku fasadzie kościoła parafialnego, w pobliżu której przerywa go brama obszerna, dawna «brama wyższa»; od tej samej zaś baszty na lewo wyskakuje odnoga muru równoległa do skarpy wzgórza kościelnego, tworząc tu szyję, zakończoną zewnętrzną obroną bramy. Po drugiej stronie do fasady kościoła przytyka niewysoka baszta kwadratowa, od której znów u podnóża pagórka dzwonnicy i kościółka Św. Barbary wybiega odnoga, zakończona małą basztą». (więcej…)

Źródłowo udowodnionym jest, iż w r. 1303 lub nieco przedtem, zamek królewski Biecz w zamianie odstąpiony został biskupom krakowskim, w których rękach jednak nie długo pozostawał i wrócił w stale posiadanie królów polskich. W sąsiedztwie zamku ugrupowała się osada, która od Kazimierza Wielkiego użytkuje przywileje miastom tylko przysługujące. Tymczasem pierwotny zamek musiał ulec zniszczeniu i zapewne też jako zbyt szczupły, a dla bliskości miasta nie dający się rozprzestrzenić, nie mógł już odpowiadać zwiększonym wymaganiom dworu królów polskich. W r. (więcej…)

Przykład rozwiniętego planu jednoosiowego znajdujemy w Bernie Szwajcarskim. Miasto o wyjątkowo pięknej i dojrzałej konstrukcji i formie urbanistycznej, wznosi się na wydłużonym grzbiecie terenu otoczonego z trzech stron rzeką. Rozwija się na podstawie planu, którego stos pacierzowy stanowi wielka arteria środkowa, będąca jednocześnie miejscem handlu. Czynnik gospodarczy i komunikacyjny współdziałają tu w pełni. Sprawy warowności są w znacznej części załatwione dogodną pod względem obrony sytuacją i znakomitą ochrona, jaka daje rzeka, obejmująca miasto z trzech stron. (więcej…)

Na skrzyżowaniu z arterią północno-południową leży rynek. Jest to prawidłowy prostokąt o wymiarach 50 X 70 m. Jedna z głównych arterii wchodzi w jego środek prowadząc prosto do bramy. Inne ulice wychodzą z narożników tak, jak się dzieje w planach naszych miast gotyckich. Tereny zakreślone trzema arteriami głównymi a zamknięte czworobokiem murów, dzielą się na szereg prawidłowych bloków. (więcej…)

W południowej Francji, przy ujściu Rodanu do Morza Śródziemnego, widzimy wielkie pustynne i bagniste płaszczyzny poprzecinane licznymi odnogami rzeki i stawami złączonymi bezpośrednio z morzem. Wielkie te tereny należą od VIII w. do probostwa Psalmodi. W r. 1240 król Ludwik Święty w poszukiwaniu nad Morzem śródziemnym mocnego punktu oparcia dla swych zamierzeń politycznych i wojennych zwraca na nie uwagę. (więcej…)

Należy pamiętać, że początkowo znaczna cześć mieszczan pracowała na roli i potrzeba pomieszczeń dla inwentarza żywego i narzędzi prowadziła do zabudowania tyłów parceli obszernymi nieraz budynkami gospodarczymi. Z czasem dopiero ten ważki czynnik gospodarczy ulega zmianie. Zaczyna Śród mieszczan przeważać sfera kupców i rzemieślników, co się odbija niezwłocznie na sposobie zabudowy parceli. Gdzie poprzednio stały obory, stajnie i chlewy, teraz już wznoszą sie warsztaty, składy surowców i gotowych już wyrobów, lub sprowadzonych z zewnątrz towarów, przeznaczonych na sprzedaż. Front parceli przylega do głównej ulicy, a tyły skierowane są na równolegle do niej założoną ulicę pomocniczą, Z czasem .w miarę rozwoju gospodarczego miasta i jego mieszkańców zajdzie potrzeba większej i ciaśniejszej zabudowy. (więcej…)

Istniejące w miastach trakty handlowe, bramy miasta i zabudowa klasztorów dają zaczątek nowym dzielnicom. Z bramy Krakowskiej rozwiną się ciągi ulic: 1) Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat, Aleja Ujazdowska, ulica Puławska, 2) ulica Senatorska, Plac Teatralny, Plac Bankowy, Plac Żelaznej Bramy z rozgałęzieniem przez ulicę Twardą do drogi Krakowskiej i przez ulicę Chłodną i Wolską do Sochaczewa, Łowicza i Poznania. Od bramy Nowomiejskiej rozwinie się: 1) trakt północny przez Żoliborz, Zakroczym na Mławę i Gdańsk, 2) przez ulice Mostową i przez Wisłe na prawy brzeg rzeki, przez przedmieście Pragę na Wileńszczyznę i Polesie, 3) przez ulicę Długą i Plac Bankowy na zachód z połączeniem z wyżej wymienionym traktem ku Wielkopolsce. Podobnie jak w wielu innych wypadkach rozwoju wielkich miast europejskich, również w Warszawie pierwotny plan gotycki łącznie z siecią traktów i dróg z tym planem związanych stanowi niewzruszalny szkielet urbanistyczny, przez siedem już wieków kierujący dalszą ewolucją organizmu miejskiego milionowej dziś stolicy państwa. Jest to zjawiskiem uderzającym, że żaden z późniejszych okresów życia miasta nie wywarł dodatnich wpływów na rozwój nowych dzielnic w sferze koordynacji różnych czynników urbanistycznych. Rozbieżne działania poszczególnych czynników, bez ogólnego kierownictwa czynnika kompozycji i organizacji funkcji  miasta, nałożyły swe piętno ujemne i doprowadziły do chaotycznego narastania konglomeratu miejskiego, pozbawionego cech jednolitej konstrukcji i formy urbanistycznej. W tym długim okresie siedmiuset lat, wyjątek stanowią czasy Sasów i Stanisława Augusta, gdy pewne założenia kompozycyjne, o charakterze raczej formalnym, niż konstrukcyjnym i wynikające głównie z pobudek indywidualnych i reprezentacyjnych, wpłynęły dodatnio na kształtowanie się nowych dzielnic miasta. Wracając do analizy pełnego wewnętrznej treści założenia średniowiecznego, należy podkreślić ukształtowanie bloków i parceli, na których wzniesiono domy mieszczańskie. Wielkość działek przykrojona jest do programu życiowego i możliwości gospodarczych i społecznych rodziny mieszczanina, rolnika, kupca lub rzemieślnika. Program ten wyraża sie w potrzebie budowy mieszkania dla tej rodziny przeznaczonego, łącznie ze służbą, pomocnikami 1 współpracownikami oraz warsztatu pracy, względnie pomieszczeń składowych i sklepu, tj. kramu.
Już w XII wieku powstają w zachodniej Europie założenia miast o prawidłowych blokach, złożonych z parceli 0 wymiarach około 15 X 30 metrów, które często drogą działów dzielą się na dwie węższe tj. X 30 metrów. Takie właśnie parcele o szerokości 7—8 metrów stanowią podstawowy typ w bloku miejskim w miastach polskich. Długość ich, względnie głębokość ulega większym wahaniom zależnym Od całości planu miasta, charakteru terenu itp. [patrz też: torbiel pilonidalna, zespół kociego krzyku, ginemedica ]

Z małej osady rybackiej i rolniczej wyrasta Warszawa. Położona w nader dogodnej sytuacji, pod względem strategicznym i komunikacyjnym, nosi w sobie przez setki lat zadatki przyszłego rozwoju. Od dawna już istnieją osady i zamki w Czersku, Sochaczewie i Jazdowie, czyli dzisiejszym Ujazdowie, gdy wreszcie znaczenie wyniosłego punktu, panującego nad sporym odcinkiem Wisły, zostało docenione przez książąt Mazowieckich. Obok malej osady rybackiej, istniejącej na terenach późniejszego Nowego Miasta i leżącej przy przeprawie na prawy brzeg Wisły w kierunku Brudna, wznosi sie powoli Warszawa gotycka. Przejmie ona z czasem, choć częściowo, wielką role, jaką Kraków odegrał w czasach Średniowiecza i Odrodzenia w życiu politycznym i kulturalnym Rzeczypospolitej i stanie sie jej stolicą. (więcej…)

Na terenie bardzo urozmaiconym pod względem rzeźby powstaje z małej osady, położonej u stóp klasztoru ss. Norbertanek, miasto Kazimierz. Zajmując wyjątkowo dogodne miejsce pod względem warunków gospodarczych i komunikacyjnych, rozwija sie szybko w wieku XIV pod opieką Kazimierza Wielkiego, któremu zawdzięcza swą nazwe. Dolina strumienia wpadającego do Wisły, leżąca prostopadle do brzegu rzeki, ujęta jest z obu stron wysokimi zboczami, wznoszącymi sie do wysokości osiemdziesięciu metrów nad poziom wody. Miasto rozwija się pod wpływem czynnika komunikacji na podstawie trzech kierunków ruchu: traktów, idących wzdłuż Wisły na północo-wschód do Puław i Warszawy, i na południo-zachód do Krakowa. (więcej…)

Mocno skrystalizowany ośrodek miasta o typie szachownicowym znajdujemy w Przemyślu. Prostokątny rynek i prawidłowe w zasadzie cztery bloki jednakowych domów, które go otaczają, stanowią podstawową część organizmu miejskiego. Czynnik gospodarczy i społeczny wypowiada się tu w pełni. Funkcje mieszkania, handlu i rzemiosła, decydują o kształtowaniu domu, pojedynczej działki budowlanej i bloku jako ich zespołu. Miasto, ukształtowane przez czynniki gospodarcze i komunikacyjne, rozwija się na terenie równinowym nad brzegiem rzeki Sanu u stóp wzgórza. (więcej…)